Bibliotheca Thyssiana
In dit project van Bibliotheca Thysiana Leiden zijn fragmenten, afkomstig uit eerdere restauraties van de collectie, geborgen en ontsloten.
Achtergrond
Van 1996 tot 2002 vond in de Bibliotheca Thysiana in Leiden een groot restauratieproject plaats, waarbij een aantal particuliere ateliers werd gevraagd een substantieel deel van de collectie boeken te restaureren. In totaal zijn in die zes jaar 600 tot 700 boeken gerestaureerd door ongeveer vijftien verschillende restauratie-ateliers. Een groot deel van deze boeken bevatte maculatuur: bedrukt of beschreven materiaal dat is gebruikt bij de vervaardiging van de boeken. Een aanzienlijk deel van deze maculatuur is tijdens de restauraties losgehaald in de hoop op bijzondere vondsten, zoals zeldzame middeleeuwse fragmenten in een volkstaal. In totaal gaat het om ca.250 fragmenten-eenheden (een eenheid is in dit geval maculatuur die een bepaalde functie in het boek vervult, het kan dus gaan om één dekblad, maar ook om vijf overlijmstroken of twintig hartstrookjes). Alle fragmenten en restauratieresten (andere boekbindmaterialen die eveneens uit boeken gehaald waren, zoals delen van kapitalen, naaigaren en schutbladen en restanten van bandbekleding) werden in enveloppen, plastic insteekhoezen en sealzakjes in een aantal kartonnen dozen in de Bibliotheca Thysiana bewaard. De fragmenten waren op dusdanig inadequate wijze geborgen, dat er gegronde reden was om aan te nemen dat de fysieke toestand van het materiaal achteruit zou gaan, omdat de huisvesting het materiaal niet afdoende beschermde en in een aantal gevallen zelfs schade veroorzaakte. Bovendien waren de fragmenten niet ontsloten en waren derhalve ook niet publiek toegankelijk. Kortom: de fragmenten zoals ze in de Bibliotheca Thysiana bewaard werden vormden een ontoegankelijke, onbruikbare collectie.
De doelstelling van het project
Het voornaamste doel van het fragmentenproject was om van de collectie fragmenten zoals die in de Bibliotheca Thysiana bewaard werden een collectie te maken die publiek toegankelijk zou zijn, zowel in fysieke vorm in de Universiteitsbibliotheek Leiden (UBL) als in digitale vorm. Een van de hoofdvoorwaarden hiervoor was dat de fragmenten op verantwoorde wijze geborgen zouden zijn. Door het bergen en toegankelijk maken van de collectie kan dit project tevens gezien kunnen worden als de afronding van het grote restauratieproject (1996-2002).
Het project liep van juni 2015 tot augustus 2017.
De uitvoering van het project
De dozen met daarin alle fragmenten en restauratieresten zijn naar de UBL overbracht in de dozen waarin zij tot op dat moment in de Bibliotheca Thysiana bewaard werden. Hier zijn de fragmenten van de restauratieresten gescheiden, waarna de fragmenten indien nodig zijn gerestaureerd, zijn gedigitaliseerd en tenslotte zijn geborgen (zie voor een meer uitgebreide beschrijving hiervan. Hiermee is de fragmentencollectie thans èn op een verantwoorde manier geborgen èn toegankelijk voor publiek.
Database en documentatie
Er is een database gemaakt, waarin alle relevante informatie gezet kon worden. Hierin zijn onder meer opgenomen:
Informatie met betrekking tot het fragment zelf, zoals de fysieke eigenschappen van het fragment, de inhoud van het fragment, de functie die het fragment in de band had en de relatie van het fragment met andere fragmenten (bijvoorbeeld in andere banden).
Informatie met betrekking tot de documentatie van de behandeling van het fragment, zoals of het fragment behandeld is, wat de behandeling inhield en welke materialen en/of chemicaliën gebruikt zijn.
Informatie met betrekking tot de digitalisering en uiteindelijke berging van het fragment
Een printbaar formulier, waarop alle relevante informatie van ieder van de fragmenten(eenheden) staat, zoals bibliografische informatie van de band waar het fragment uitgenomen is, de functie die het fragment in de band had, de materiële en inhoudelijk informatie van het fragment, of het fragment gerestaureerd is en of er een rapport van de restauratie van de band aanwezig is. In iedere afzonderlijke fragmentenberging is een uitdraai van dit formulier bijgevoegd, zodat de belangrijkste gegevens direct bij het fragment worden bewaard en de relatie tussen fragment en het boek waaruit het fragment gehaald is bewaard blijft.
Conclusie en afronding van het project
De fragmenten zijn allemaal op een verantwoorde wijze geborgen: in mappen van zuurvrije, stabiele materialen die zijn gehuisvest in de klimaatgecontroleerde kluis van de Bijzondere Collecties van de UBL. Het gevaar op verdere beschadiging of de achteruitgang van de fysieke conditie van de fragmenten is hierdoor minimaal. Met de berging in de UBL zijn de fragmenten nu fysiek ontsloten: bezoekers kunnen ze inzien op de leeszaal van de Bijzondere Collectie. Doordat de fragmenten tussen melinex zitten kunnen de bezoekers deze veilig hanteren, zo zullen de fragmenten zullen gevrijwaard blijven van vingerafdrukken en dergelijke. Degene die het fragment in de UBL komt raadplegen, beschikt bovendien middels het datavel dat in elk van de mappen is bijgeleverd over de relevante informatie met betrekking tot fragmenten (zowel inhoudelijk als in relatie met de band waaruit de gehaald zijn). De fragmenten zijn daarnaast gedigitaliseerd, zodat zij in de toekomst ook via internet ontsloten zullen zijn.
Ter afsluiting van het project zal nog een bijeenkomst met de toezichtscommissie worden georganiseerd, waar onder meer zal worden besproken hoe de gedigitaliseerde fragmenten ontsloten zullen worden. De effectieve uitvoering van het project is echter afgerond. Hiermee vormen de fragmenten van de Bibliotheca Thysiana nu een duidelijk afgebakende, ontsloten collectie die publiek toegankelijk zal zijn en daardoor waardevol kan zijn voor historici, boekhistorici, codicologen, filologen en andere geïnteresseerde partijen.
