Maritiem Museum Rotterdam
Restauratie Zee-Atlas uit 1655
Voor het Maritiem Museum Rotterdam werd met steun van Stichting Boek & Wurm een zee-atlas uit 1655 gerestaureerd: The third Part of the Fyrie Sea-Columne, 165[5] van Jacob Colom.
Afmetingen
456 x 292 x 38 mm
Materiaal
Heel schaapsperkamenten band met bordkartonnen platkernen.
Techniek
Spitselband, 4 bindingen van plantaardiggelooid leer, geen kapitalen (ook geen sporen van aangetroffen). Half-uit genaaid. Resten van aluingelooid leren sluitriemen.
Schade Boekblok
Het boekblok ligt los in de band, alle randen van het tekstblok zijn zeer viltachtig door vochtschade. De tweede helft van het boekblok heeft ook zeer ernstige foxing. In bijna alle bladen zitten scheurtjes rondom. Tot en met p.64 zijn de katernen zeer ernstig beschadigd, de bifolia hebben valse vouwen in de rugmarge en de kaarten met hun kimstroken liggen los in of tussen de katernen.
Op het Engelstalige titelvignet dat over het tekstdeel van de Nederlandstalige titelgravure geplakt is, lijkt bij het jaartal het volgende gebeurd te zijn (zie aan het eind ook de microscoopfoto’s): Er stond gedrukt 1655. Dit is in handschrift met ijzergallusinkt aangepast tot 1668, waarvan de cijfers 68 vooral in UV-licht nog goed te zien zijn. De cijfers 68 zijn daarna weer weggekrast waardoor de 55 weer zichtbaar werd, maar slechts gedeeltelijk. Bij het wegkrassen van de inkt, zal ook een deel van de drukinkt zijn weggekrast.
Band en constructie
Het naaisel is helemaal stuk, het garen is op veel plekken gebroken en ontbreekt deels. De leren bindingen zijn nog slechts ten dele aanwezig. De huidige band is naar alle waarschijnlijkheid de eerste band om deze atlas. De platten zijn hol getrokken door extreme krimp van het perkament. De leren sluitlinten ontbreken, enkel in de gaten en aan binnenzijde van de platten zijn er restanten van te zien.
Doel van de restauratie
Het doel was dat het huidige, intensief gebruikte uiterlijk behouden bleef, maar het boek wel weer hanteerbaar wordt.
Behandeling
Belangrijk voor het hanteerbaar maken van het boek was de versteviging van het voze papier en het constructief in orde maken van het boek, d.w.z. een goed naaisel aanbrengen en de boekblok-bandverbinding herstellen. Het half-uit naaisel was niet te behouden en is vervangen door een naaisel heel-uit. De restanten van het naaigaren en de leren bindingen zijn mee teruggeleverd in een conserveringsomslag. Het boekblok is niet hernaaid met bindingen van plantaardig gelooid leer maar met perkamenten bindingen. Perkament is duurzamer dan plantaardig gelooid leer. Het kan ook dunner gebruikt worden waardoor de bindingen platter zijn en het boekblok iets dieper in de band kan. Dit was nodig omdat de band door de krimp van de perkamenten bekleding kleiner is geworden. De perkamenten bekleding kleiner is geworden.
Collatie eerste katern en kaarten 1, 2 en 7
Op basis van de gelijkenis tussen de naaigaten in het voorwerk (katern a) en de kimstroken van kaarten 1 en 2, is het aannemelijk dat de kimstroken oorspronkelijk om katern a heen hebben gezeten (alle andere kimstroken zijn ook naar voren toe omgeslagen). Ook de lijmsporen op de kim van kaart 2 komen overeen met de lijmsporen op het titelblad. Dit is echter wel heel rommelig plakwerk geweest in vergelijking met hoe de kaarten op hun kimmen zitten. Waarschijnlijk zijn dat dus sporen van een latere plakactie, die ingegeven is geweest door de eerste schades aan het boek waarbij het titelblad loskwam. De opbouw van het eerste katern na het toegevoegde vliegend blad is nu: katern a met daar omheen de twee kimstroken van kaarten 1 en 2 en daar weer omheen het titelblad waarvan de nieuw aangezette kimstrook van Japans papier naar achteren is geslagen. Kaart 7 zat op de verkeerde plek, vóór p.55 in plaats van vóór p.61. Of dit bij binden reeds is gebeurd, is niet met zekerheid vast te stellen. In het katern van p.55 zat namelijk geen naaigaren meer. In het katern van p.61 liep nog wel een restje naaigaren door een van de naaiposities. Op basis hiervan kon echter niet met zekerheid worden vastgesteld dat daar geen 3 kaart tussen gezeten heeft. Daarvoor was het te kapot. Bovendien zitten in de staartmarge van pagina 60 en de staartmarge van kaart 7 foxingvlekken die met elkaar corresponderen. Het lijkt daardoor aannemelijk dat kaart 7 oorspronkelijk wél op de juiste plek heeft gezeten. De kaart is daar bij hernaaien teruggeplaatst.
Het boek is teruggeleverd in een op maat gemaakte conserveringsdoos (PYXIS), vervaardigd door de firma Schrijen Boekbinders. Daarin ligt naast het boek een mapje met de restanten van het oude naaisel en restjes papier van het boekblok die los in de bandrug lagen.
De restauratie is uitgevoerd door Herre de Vries.
Een lijst van gebruikte gebruikte materialen en leveranciers is bijgeleverd, evenals receptuur.
