Nationaal Herbarium Leiden
Met steun van Stichting Boek & Wurm werden 67 gedrukte boeken en 36 herbaria (planten-plakboeken) uit de bibliotheek van het Nationaal Herbarium gerestaureerd.
67 gedrukte boeken uit de bibliotheek van het Nationaal Herbarium
Eén van de eerste projecten van Boek & Wurm was de restauratie van 67 gedrukte boeken uit de bibliotheek van het Nationaal Herbarium Leiden in 2011. Conservator was Drs.L.M.Frankova.
De werkzaamheden werden uitgevoerd door Saskia Mertens en Herre de Vries. Hieronder volgt een samenvatting van de behandeling:
-
Droogreinigen
De platten, sneden en eerste en laatste bladen van alle boeken zijn gedroogreinigd met een kwast, microvezeldoek en roetspons.
Bij de boeken die uitgebreider zijn gedroogreinigd, staat in de documentatie vermeld dat dit is gebeurd. -
Stickers verwijderen
Alle zelfklevende stickertjes voorin de boeken zijn verwijderd. Als ook van de band of in het boekblok tape is verwijderd, dan staat dit in de documentatie vermeld.
-
Papierreparaties
De papierreparaties in de boekblokken zijn gedaan met verschillende gramsgewichten op kleur gebracht Japans papier dat geplakt is met stijfsel.
-
Leerbehandeling
De leren banden zijn behandeld met leerdressing, met enkele uitzonderingen.
Deze zijn onbehandeld gelaten omdat het leer al vet genoeg was, het om aluingelooid leer ging of omdat het leeroppervlak afgesloten is met vernis en het leer zelf in goede staat is. -
Afwerking
De Japans papierreparaties aan de band en zijn afgewerkt met een mix van acrylpolymeer en Klucel G 5% in ethanol.
De platkanten zijn afgewerkt met bijenwas.
Nationaal Herbarium Leiden: Herbaria
In tweede instantie is in 2013 een aantal herbaria van het Nationaal Herbarium gerestaureerd.
Uit de restauratieverslagen:
De eerste fase van de restauratie van herbaria is naar wens verlopen. Er zijn in totaal 25 Japanse herbaria behandeld. Het is gelukt om het losliggende plantenmateriaal weer terug te brengen op de oorspronkelijke plaats. Door de nu uitgevoerde conservering zijn al deze unieke herbaria weer voor zowel wetenschappelijk botanisch onderzoek als voor tentoonstellingsdoeleinden beschikbaar.
De uitgevoerde handelingen zijn droogreinigen, vastzetten van planten en plantenresten, uitgesneden stukken uit pagina’s herstellen en boekbanden verstevigen. De boeken zijn opgeborgen in op maat gemaakte overslagdozen. Hierdoor zijn de boeken beschermd tegen stof en ook beter te hanteren. De dozen houden ook klimaatveranderingen enigszins tegen.
Er is een verscheidenheid aan manieren gevonden waarop de planten zijn vastgezet aan de pagina. Hier staan een aantal voorbeelden.
Alle boeken zijn in het verleden behandeld met kwikchloride om insectenvraat en schimmel tegen te gaan. Dit is in een aantal boeken zeer duidelijk zichtbaar.
In bijna alle delen van de Keiske Ito serie zijn bladen losgesneden met een mes. Vaak is door een aantal pagina’s heengesneden waardoor deze geheel of gedeeltelijk los zitten. Deze pagina’s zijn allen vastgezet met een strookje Japans papier en stijfsel.
In de delen van de Kaiso serie zijn veel planten verwijderd in het verleden, door deze met papier en al uit te knippen. Hierdoor was het boekblok zeer instabiel geworden, vooral tijdens het omslaan van de pagina’s. Alle uitgeknipte stukken zijn weer ingestukt met op maat gesneden Japans papier en vastgezet met stijfsel.
Ook de tweede fase is afgerond
Er zijn 11 boeken behandeld en geborgen in dozen, waaronder een deel van het tweedelig 17-de eeuws herbarium met Ceylonese planten van de VOC arts P.Hermann, het enige herbarium in Nederland met een relatie tot de VOC, en een zesdelig 18-de eeuws herbarium gemaakt door de legerarts Simon d’ Oignies. De planten in dit herbarium zijn gemonteerd in gravures van tuinvazen. De herbaria zijn weer raadpleegbaar voor wetenschappelijk onderzoek en kunnen geëxposeerd worden.
Veel boeken in het Nationaal Herbarium zijn in het verleden met kwikchloride behandeld om insectenvraat en schimmel tegen te gaan. TNO heeft in het atelier metingen verricht en er is geen sprake van meetbare kwikuitdamping.
De boeken zijn gedroogreinigd. Leren kappen, gescheurde buitenscharnieren, naaisel en bladen gerestaureerd.
Losse plantenresten zijn vastgezet met stijfsel, mixlijm of gelatine en in enkele gevallen zijn niet-terugplakbare bladresten in kleine envelopjes gestoken.
Laatste fase
In deze laatste fase werden onder andere het mogelijk oudste nog bestaande herbarium ter wereld, het zgn. En tibi herbarium gerestaureerd, 16e eeuwse herbaria van de Duitse arts Rauwolff en 17e eeuwse herbaria van de Leidse apotheker Gaaymans met planten uit de Leidse Hortus. Dit laatste herbarium heeft een grote rol gespeeld in de reconstructie van de Clusiustuin in Leiden. Verder zijn nog herbaria met grassen en korstmossen en het oudste herbarium met planten uit Suriname behandeld.
De boeken zijn gereinigd met roetspons en kwast en losse plantendelen zijn vastgezet. Losse plantenresten waarvan niet bepaald kon worden waar ze teruggeplaatst moesten worden zijn tussen handgeschept papier gelegd en op de vindplaats bewaard.
Kapotte bladzijden zijn gerepareerd met Japans papieren ezelsoren zijn verwijderd. De boekbanden en bandbekleding verstevigd, gevlakt en hersteld. De boeken zijn op een na geborgen in op maat gemaakte Pyxis dozen van Schrijen boekbinders.
Van alle gebruikte materialen en hulpstoffen is naam, receptuur en leverancier in een verslag vastgelegd.
