Restauratie van de pentekening van Buitenplaats Sparrendaal
De tekening werd in 1758 gemaakt door de Utrechtse kunstenaars Abraham en Dirk Verrijk,
vader en zoon. De 150 bij 171 cm grote pentekening is uniek: zij toont de buitenplaats ‘Sper en
Daal’, in een groot middenpaneel omgeven door maar liefst 18 detailtekeningen (zg. ‘vogelvlucht
met randprenten’). De tekening werd waarschijnlijk vervaardigd in opdracht van het echtpaar
Jacob van Berck en Susanna le Leu de Wilhelm, die de buitenplaats in 1756 lieten bouwen.
Daarbij is dit het enig bekende werk van Abraham Verrijk.
Op enig moment moet de tekening van de buitenplaats over gegaan zijn naar het Bisschoppelijk
Museum te Utrecht, waar hij in 1956 herontdekt werd. Daarop werd in opdracht van de
gemeente Driebergen-Rijsenberg een restauratie uitgevoerd door Jos L. Marchal, om het werk
terug te plaatsen op Sparrendaal. De uitgevoerde restauratie, waarbij de tekeningen op
hardboard werden geplakt, en bovendien werden ingekleurd met overtekening van veel details,
heeft de tand des tijds niet kunnen doorstaan.
In 2000 ging de buitenplaats Sparrendaal mèt de pentekening over op Hendrick de Keyser
Monumenten. In 2021 werd gestart met de voorbereidingen voor een restauratie.
Herstel van de tekening
De restauratie werd ter hand genomen door restaurator Francien van Daalen benaderd, vanwege
haar uitgebreide ervaring op het gebied van papierrestauratie, in het bijzonder van complexe restauratieopgaven.
Bij de voorgaande restauratie in 1956 was het werk op hardboard geplakt.
Van tevoren is het papier waarschijnlijk gewassen en gebleekt, waardoor een deel van de
oorspronkelijke tekening verloren ging. De lijm was doorgedrongen in het papier en maakte dit hard en brokkelig,
waardoor nog meer verloren ging. Bovendien was bij het opplakken oppervlaktevuil vastgezet.
Daarna is de tekening ingekleurd en overschilderd. Dit is waarschijnlijk zonder gebruik van
bronnen gebeurd, wat tot nog meer gegevensverlies heeft geleid. Tenslotte was de tekening niet stofvrij ingelijst,
waardoor hij in de loop van de tijd weer vervuild raakte.
In januari 2023 kon daadwerkelijke gestart worden met de behandeling. Daarvoor
werd eerst de gevoeligheid van de diverse originele pigmenten precies in kaart gebracht. Daarna
is gekeken wat originele tekening is en wat overschildering / retouche.
Door middel van testen is de methode voor het loshalen van het papier van het hardboard
bepaald, waarmee nu kon worden begonnen. Daarbij werden eerste de randprenten verwijderd.
Bij het loshalen werd de donkere verbruining en verzuring in het papier verminderd, waardoor de
tekening beter leesbaar wordt.
Per onderdeel zijn daarop de eerdere reparaties en overschilderingen verwijderd. Dit werk heeft
maanden in beslag genomen. Vervolgens zijn de prenten verstevigd met Japans papier.
De lijst
Ook de lijst was aan restauratie toe. De lijst is waarschijnlijk eveneens aangepast bij de
restauratie in 1956, omdat de prent door het op hardboard te plaatsen groter was geworden dan
de oorspronkelijke sponning. Over de kaart is aan de voorkant een lat geplaatst die als
binnenlijst functioneerde. Om het geheel weer terug in de lijst te krijgen is de sponning over de
gehele lijst breed uitgelopen, waarbij de originele houtverbinding is beschadigd. De constructie
van de lijst was hierdoor niet stabiel. Het is goed mogelijk dat de lijst oorspronkelijk een
geornamenteerde binnenlijst heeft gehad, die wegens instabiliteit verwijderd is.
De lijst is gerestaureerd door Guy Sainthill van atelier Sainthill Lijsten te Haarlem. Daarbij is de
deze schoongemaakt, hersteld en opnieuw gekleurd. De lijst is opnieuw opgebouwd met
aangepaste sponning en een nieuw spieraam. Er is een nieuwe, vergulde binnenlijst bij gemaakt.
De tekening is opnieuw ingelijst en hangt sinds 20 maart 2024 weer in de zogenoemde Van
Oosthuysenkamer op Buitenplaats Sparrendaal.
