Librije Westerkerk Enkhuizen

Nederland kent nog maar één 17e-eeuwse stadsbibliotheek die bewaard is gebleven op haar oorspronkelijke locatie en dat is de Librije van Enkhuizen. In de loop van haar bestaan heeft Stichting Boek & Wurm een aantal restauraties van boeken uit de collectie mogelijk gemaakt. Te beginnen bij de meest recente.

In 2021 werden bij RNA door Herre de Vries twee boeken gerestaureerd voor de Librije Enkhuizen. Dit waren:

Adrianus Spiegelius, De humani Corporis Fabrica Libri decem (gedrukt in Venetie, 1672)
Adriaan van den Spiegel (Brussel1578-Padua 1625) was een Vlaams anatoom, chirurg en plantkundige.
en
Carolus Clusius, Rariorum Historia sex libris (gedrukt bij Plantijn Moretus in Antwerpen 1601)
Carolus Clusius (Atrecht 1526-Leiden 1609) was een franstalige geleerde uit de zuidelijke Nederlanden, arts en botanicus. Hij speelde een grote rol bij de verspreiding van de aardappel en de tulp in Europa.

Het verslag per boek bestaat uit een zorgvuldige objectbeschrijving met vermelding van de conditie van het boekblok, de band en de sluitingen. De schade wordt beschreven van platen, leer en naaiwerk. Er zijn scheuren, vouwen en loszittende delen.
Daarna volgt een beschrijving van uitgevoerde handelingen ter restauratie en ook daarbij vernoeming van alle gebruikte materialen. Bijgevoegd is een lijst met de herkomst van gebruikte materialen.

Het boek van Spiegelius bleek maculatuur te bevatten die bestudeerd is door Ed van der Vlist van de Koninklijk Bibliotheek. Een stuk uit het kopvel was het best te identificeren. Het fragment is uit een brevirium, een boek met teksten voor het koorgebed, en wel het antifoon voor de paaszondag, de vijfde zondag van de vastentijd. Het schrift doet vermoeden dat het uit onze contreien komt en niet van voor midden 15de-eeuw dateert.

Spigelius

gevonden maculatuur

Clusius

In 2017 het werk Stirpium historiae pemtades van Dodonaeus, gedrukt in 1585 in Antwerpen, op verzoek van het bestuur van Stichting Librije Westerkerk Enkhuizen gerestaureerd. Het ging bij dit boek vooral om het vervangen van de band die in 1989 is geplaatst. Het papier van het boekblok is over het algemeen in zeer goede conditie, maar de band kwam tussen schutbladen en boekblok los van het boekblok. Stirpium historiae pemtades behoort tot de topstukken van de collectie van de Librije en wordt vaak getoond bij rondleidingen. Het was om die reden van belang de vorige band te vervangen voor een band die de inhoud beter draagt en beschermt. Ook bestond de wens het boek een band te gegeven die zou aansluiten bij de historische banden van de Librije uit dezelfde periode. Er is een reconstructie gemaakt op grond van de sporen op het boek waaruit af te leiden viel welk type band er omheen gezeten had. Zo zijn bijvoorbeeld op de oorspronkelijke schutbladen geen verkleuringen te zien die erop zouden kunnen wijzen dat de band bekleed is geweest met leer. De restaurator uit 1989 koos voor perkament, omdat de oorspronkelijke band misschien ook in perkament gebonden was geweest. Deze vermoedens konden niet met zekerheid worden bevestigd, maar leidden wel tot de keuze om perkament te gebruiken bij het maken van een nieuwe band. Kalfsperkament was het meest gebruikelijk in de Lage Landen in die tijd.

Gezien de opliggende bindingen van touw, moet de eerdere band waarschijnlijk een band met vaste rug zijn geweest. Bij de ribbenband die gereconstrueerd is, is de rug bewust los gelaten van het boekblok om zo stijfheid van de rug te voorkomen.

Ook moest de nieuwe band een blindstempel krijgen. Over de originele bestempeling is niets bekend. Er is daarom gekozen om de stempel op het Herbarium van Dodonaeus, een ander werk van dezelfde auteur, na te maken. Dit stempel en vergelijkbare stempels komen op meer banden van de Librije voor.

Op de plaats waar de aanhechtingen van oude sluitlinten gezeten moeten hebben, zijn restjes groene draad gevonden. De band heeft daarom twee paar groene linnen sluitlinten gekregen.

Nadat de oude band geheel van het boekblok gescheiden was en aan het boekblok de nodige papierreparaties waren gedaan, kon het in de nieuwe band worden bevestigd.

In 2015 werd Vesalius uit de Enkhuizer Librije gerestaureerd door Herre de Vries.

Andreas Vesalius (Brussel, 31 december 1514 – Zakynthos (Griekenland), 15 oktober 1564) was een Zuid- Nederlandse arts en anatoom. Vesalius was een van de grondleggers van de anatomie. Hij schreef het eerste complete boek over de menselijk anatomie, De humani corporis fabrica libri septem gedrukt door Johannes Oporinus (Bazel, 1543).

Het betrof een grondige restauratie met demontage, nieuw naaisel voor het boekblok,
en wederopbouw van de band waarvan ontbrekende rug  en kantbeslag ontbreken.

Door restauratie-atelier Meridiaan werden in 2011 de volgende boeken gerestaureerd:
Sacrorum Bibliorum, tomus primus 1570
Sacrorum Bibliorum, tomus secundus 1570
Sacrorum Bibliorum, tomus tertius 1601
Sacrorum Bibliorum, tomus quartus 1601
Sacrorum Bibliorum, tomus quintus 1601
Lexicon Graecum 1572
Novum Testamentum Graece 1572
Communes 1572

Vuil, uitgedroogd leer, kapotte kapitalen, scheuren, uitstekende spijkers werden alle behandeld.

In hetzelfde jaar weerd door Sabine Fleischer Biblia Polyglotta gerestaureerd.